Czas Emancypantek

Pogrzeb

Pogrzeby były wydarzeniami poważnymi i smutnymi. Od uczestników wymagano spokoju i powagi. Na pogrzeb wszyscy ubierali się na czarno. Idące za trumną kobiety z najbliższej rodziny zmarłego zasłaniały twarze gęstymi czarnymi welonami.

Dla rodziny zmarłego po pogrzebie rozpoczynał się okres ciężkiej żałoby i związanego z nią odosobnienia.

Na pogrzebach osób publicznych często pojawiały się liczne tłumy.

Zwracamy uwagę przedsiębierców pogrzebowych, że tak zwane pochodnie, używane dotychczas przy wielu pogrzebach powinnyby raz przecie wyjść z użycia. W razie koniecznego żądania, możnaby je zastąpić latarniami, które i tak w wielu razach są używane. Wprawdzie pochodnie mają niby wpływać na zneutralizowanie przykrej woni, którą ciało, zwłaszcza już w części zepsute, wydaje z siebie. Ale ta ich zaleta nie zrównoważy nigdy niebezpieczeństwa, jakie powstaje z rozrzucania po bruku miejskim palących się odpadków. Dla idących za pogrzebem kobiet w długich sukniach, odpadki te stają się bardzo groźnemi, mogąc łatwo przy nieuwadze spowodować smutny wypadek. Sami widzieliśmy, jak kobiety przechodziły tuż obok takiego palącego się kawałka głowni żywicznej, i gdyby nie przestroga, jaką udzieliliśmy, suknie mogłyby się łatwo zająć. A wiadomo, jak przy niewykorzenionem jeszcze użyciu krynolin, suknię zajętą ogniem ugasić trudno. Jeżeli niebezpiecznem jest rzucanie szczątków niedopalonych papierosów lub cygar, na chodnikach lub bruku, to stokroć groźniejszym może być kawałek takiej głowni, który po porzuceniu go nawet na ziemię, pali się płomieniem.

„Kurier Warszawski”, 1868

Kobieta, któraby ubrała się w jasną suknię na pogrzeb a w czarną lub ciemną na wesele, dowiodłaby zupełnego braku taktu oraz nieznajomości świata.

Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte, według dzieł francuskich spisane, Kraków 1876

W pierwszej kapelusz musi być czarny wdowy z krepowym woalem; nawet czarny kwiat lub dżetowa ozdoba przy nim, dozwolona jest dopiero w drugiej połowie żałoby. Suknia powinna być czarna z wełnianej materyi, z tybetu albo z wełnianej krepy, u dołu szeroka biała taśma, pokryta czarną krepą. Wązka, podwójnie lub potrójnie naszyta, nie jest teraz noszoną. Idąc za pogrzebem, woal czyli zasłona, musi być spuszczony, choćby w największy upał.

Zwyczaje towarzyskie (Le savoir-vivre) w ważniejszych okolicznościach życia przyjęte, według dzieł francuskich spisane, Kraków 1876

Osoby zaproszone na pogrzeb, powinny być ubrane mniej więcej czarno lub ciemno, mężczyźni w białej krawacie i w czarnych rękawiczkach.
Zaraz po pogrzebie, mężczyźni i kobiety składają swoje karty wizytowe zagięte z drugiej strony u tego z członków rodziny, który im przysłał list zapraszający. Ci, którzy zostają w bliższych stosunkach z rodziną zmarłego, posyłają list kondolencyjny. W tych wypadkach smutnych nawet mało znajomi, nawet nieprzyjaciele, nie wahają się. z posłaniem listów kondolencyjnych.
Rodzina znowu po upłynionych sześciu tygodniach, oddaje wizyty wszystkim tym, którzy przysłali swe karty lub listy kondolencyjne.

Spirydion, Kodeks światowy czyli Znajomość życia we wszelkich stosunkach z ludźmi. Na podstawie dzieł Pani d'Alq ułożył, Warszawa, Kraków 1881

Wiadomość o nastąpionym zgonie przesyła się znajomym w listach drukowanych lub litografowanych z czarną obwódką, albo podaje się przez gazety. Na odpowiedzi otrzymane z wyrazami współczucia, tak samo za przesyłki do ozdoby trumny, za wzięcie udziału w uroczystości żałobnej, za znalezienie się na mszy zamówionej i pogrzebie, dziękuje się ponownie listami z obwódką lub anonsem w dziennikach. Pierwsza forma jest delikatniejsza ale i droższa.

Wskazówka dobrego tonu dla dorastających panienek, Lwów, 1882

Na obrzęd pogrzebowy suknia wdowy musi być powłóczystą, szal kaszmirowy na ramionach, a kapotka w formie czepeczka z długim welonem.

Szyk! Czyli sztuka ubierania się gustownie (poradnik dla kobiet), Warszawa 1890

Osoby idące na nabożeństwo i pogrzeb wcale nie należące do rodziny powinny być ubrane zupełnie czarno i w czarnych rękawiczkach. W przeciągu tygodnia trzeba złożyć wizytę kondolencyjną, również w czarnej lub ciemnej sukni.

O ubiorach, w: „Tygodnik Mód i Powieści”, 1894

Na pogrzeb znajomych, o ile tylko czas pozwoli, powinno się iść koniecznie, zwłaszcza też, jeśli się otrzyma zaproszenie. Nie wypada na ten smutny obrządek ubierać się jaskrawo, —; najwłaściwiej czarno lub ciemno. Śmiechy, głośna rozmowa i zbyt wesoła fizyonomia podczas pochodu, byłyby dowodem najgorszego wychowania. Za pogrzebem idzie się pieszo – tylko ludzie wiekowi, ułomni lub chorzy mogą jechać. Na wsiach po pogrzebie zaprasza się wszystkich na ucztę.

Jak żyć z ludźmi? Popularny wykład zwyczajów towarzyskich. Wydanie trzecie, Warszawa, 1898

Nadsełanie wieńców na trumnę tak rozpowszechniło się w ostatnich czasach, że stanowi prawie konieczność niezbędną. Ale i w tej oznace czci i pamięci trzeba zachować właściwą powagę i umiarkowanie. Olbrzymie bukiety i wieńce powinny być układane z kwiatów nie mieszanych jaskrawo, aby niczem nie przypominały zarzucania kwiatami podczas owacyi i radosnych uroczystości—ceremonie pogrzebowe wywołują nastrój smutny, przejmujący, poważny, przy nich więc najwłaściwsze kwiaty białe i wszelkie odcienia fijołkowo na tle palm, laurów, cyprysów i bluszczu.

O ubiorach żałobnych, w: „Tygodnik Mód i Powieści”, 1898

Ubieranie się jasno, lub zbyt pretensyonalnie czy to na pogrzeby, czy wizyty kondolencyjne, zdradza nietylko brak przyzwoitości towarzyskiej, ale i brak serca. Każda kobieta powinna i musi przecie posiadać jakąś suknię czarną, choćby nieco wyszłą z mody, a boleść i żal bliźniego, choćbyśmy w nich tylko konwencjonalny przyjmowali udział, mają prawo wymagać tych powierzchownych oznak współczucia poszanowania.

Przewodnik życia światowego, Warszawa 1900

Od jakichś trzydziestu lat weszło w zwyczaj składanie na trumnach bukietów i wieńców; zwyczaj ten większość potępia. Najpierw naraża on wiele osób na wydatki nad możność, powtóre stracił wszelkie znaczenie od chwili, gdy hołd ten składa się wszystkim bez wyboru, często nawet osobom, które najgorsze po sobie zostawiły wspomnienie. Dawniej składano wieńce na trumnach młodocianych dziewic i młodzieńców, lub też ludzi, którzy na jakiem bądź polu wielkie dla kraju położyli zasługi; dziś są one tylko dowodem próżności i zbytku, którego i kościół nie chwali, i dlatego niektórzy zamiast wieńców – znikających często z mogił, zanim jeszcze orszak pogrzebowy przekroczy bramy cmentarza – składają jakąś ofiarę na cel dobroczynny.

Przewodnik życia światowego, Warszawa 1900

Jeśli pogrzeb odbywa się na wsi, wskazuje się w zaproszeniach godziny nabożeństwa i pogrzebu; dla przybywających koleją, wysyła się na stacyę powozy. Niezbędny jest obiad, czy śniadanie, skromne, bez wystawności; rodzina zmarłego, czy zmarłej nie jest obowiązana przyjmować w nich udziału. U nas jest to dość przyjęte, że taki poczęstunek urządza się u miejscowego proboszcza.

Przewodnik życia światowego, Warszawa 1900

Osoby otrzymujące zawiadomienie i mieszkające w tejże miejscowości obowiązane są przyjść na nabożeństwo chociaż, jeżeli nie mogą lub nie chcą być na pogrzebie.

O żałobie, w: „Tygodnik Mód i Powieści”, 1903

Na trumnę zmarłego przysyłane bywają do mieszkania, przed eksportacyą, lub do kościoła – wieńce, bukiety lub kwiaty w doniczkach. Kwiaty naturalne mogą być zastąpione misternymi kwiatami z porcelany, z pereł lub materii. Dla osób starszych posyła się kwiaty różne, dla młodych bukiety białe. Wstęgi w trzech kolorach: czarnym, fijołkowym lub białym; napisy czarne, złote lub srebrne. Wstęgi w barwach jaskrawych zdradzają próżność ofiarującego wieniec, dlatego też unikać ich należy. Wieńce od ciał zbiorowych, korporacyi i t. p. bywają bardzo rozmaite i opisywać ich tu niepodobna. Wieńce laurowe lub z liści dębowych składają się na trumnach ludzi zasłużonych.